B Ö L Ü M    D O K U Z

 

A R A Ş T I R M A   S O N U Ç LA R I N I N     Y A Z I L M A S I

 

-              Giriş: İlmi Eserin tanımı, Önemi ve Amacı, İlmi Eser Çeşitleri, İlmi Eser Yazarken Dikkat Edilecek Hususlar,

-              Makale, Tez veya Raporun Bölümleri, Ana Bölüm ve Alt Bölümlerin Numaralanması,

-              Kaynakların Gösterilmesi,

-              Eserin Yazılması ve Yayınlanması

 

 

  IX.1- Giriş

 

İlmi bir çalışma, yeni bilgiler ortaya koyar. Bu bilgilerin bilimsel bilgi haline gelmesi için, sadece o bilgileri elde eden araştırıcılar tarafından değil, konu ile ilgili kamuoyu tarafından da bilinmeleri gerekir. O bakımdan ilmi çalışmalar yapıldıktan sonra yayınlanmalıdır. Bu şekilde yayınlanmış ilmi çalışmalara ilmi eser denilir. İlmi eser, kitap, tez, makale, tebliğ veya rapor olabilir. Makaleler de daha önce anlattığımız üzere, derleme makalesi veya araştırma makalesi olabilir. Tebliğler, genellikle bir derleme veya araştırma çalışmasının ilmi bir toplantıya sunulan metinleri olup, toplantı tebliğler kitabında yer alır; toplantı tebliğler kitabı hazırlanmayacaksa, araştırmacı tebliğinin ilmi bir dergide makale olarak yayınlanması için girişimde bulunabilir.

 

İlmi çalışmalarla elde edilen bilgi ne kadar değerli olursa olsun, eğer yayınlanmamışsa, kimsenin haberi olmayan bir bilgi olarak kalacak, daha doğrusu bilimsel bir bilgi haline gelmeyecek demektir. Bu noktada birçok bilim adamının ihmali, tembelliği veya beceriksizliği bilinir. Darwin, “doğa bilimcisi, sadece gözlem yapmak zorunda olsaydı ama yazmak zorunda olmasaydı çok mutlu olurdu” diye yazmıştır (Day, 1996). Yine aynı kaynakta aktarıldığına göre başka bir bilim adamı, bilim adamını “tam şimdi söyleyecek bir şeyi olan ve bunu nasıl söyleyeceğini bilmeyen kişi” olarak tanımlamıştır. Araştırıcı, bu sıkıntıların üstesinden gelerek çalışmasını bir eser olarak ortaya koyma cehdini gösterebilmelidir.

 

Bilim adamlarını, çalışmalarını yazmaktan alıkoyan çeşitli sebepler olabilir. Bunların başında, nasıl söyleyeceğini bilememe, yani anlatamama korkusu vardır. İkincisi, bulduğu yeni bilgileri paylaşmanın önemini müdrik olmamak vardır. Yazılan metin, makale veya raporun yayına kabul edilmeyeceği korkusu da başka bir sebeptir. Darwin’in yazmak zorunda olmayı bir mutsuzluk sebebi sayması da aslında bir üşenme veya tembellik olarak değerlendirilebilir. Araştırıcı bu gibi sebepleri aşarak çalışmasını yayınlamaya gayret etmelidir. Üçüncü bir sebep elde ettiği bilgiyi saklama duygusu olabilir ki bu bilimsel ahlâk kurallarıyla hiç bağdaşmaz.

 

Eserin yayına kabul edilmeyeceği korkusunu yabana atmamak gerekir. Çünkü araştırma ne kadar değerli olursa olsun, iyi ve dikkatli yazılmamışsa, okuyucu okumakta güçlük çekiyorsa, değeri yeterince yansıtılmamış olur. Onun için araştırma sonuçlarının yazılı hale getirildikten sonra tez veya rapor olarak veya bir dergide makale olarak yayınlanması, araştırmanın son ve en önemli işidir. Araştırıcı anlatamama ve kabul edilmeme korkusunu, varsa üşenikliğini yenerek çalışmasını yayın haline getirmelidir. Araştırıcı, çalıştığı konuya hâkimiyetini, elde ettiği verileri işlemede, yorumlamada ve başka bulgularla karşılaştırmada bilgi ve becerisini, dili güzel kullanma becerisini yazıda ortaya koyabilmelidir.

 

Bunun için her şeyden önce araştırıcının ne yaptığını, neyi yazacağını bilmesi, konusunu, çalıştığı problemi, araştırmanın amacını, bu amaca uygun olarak elde ettiği sonuçların neler olduğunu…  iyi bilmesi lâzımdır. Yaptığı işi ne için yaptığını anlamayan bir kişinin, başkasına iyi bir şekilde anlatması mümkün değildir.

 

Tezi rapor, tebliğ veya makale, eserin okunaklı, tertipli olması ve sade bir dille yazılmış olması gerekir. Dili güzel kullanmak, bir roman veya şiir yazarı gibi sanatkârane ifadelerle çalışmayı yazmak bir beceri ister. Bu tip bir sanat eseri için gerekli niteliklere sahip olmayan araştırıcılar da çalışmasını bir eser halinde ortaya koyabilir. Eserini yazan bir araştırıcı için sanatkâr niteliklerine sahip olmak iyidir, yararlıdır, fakat şart değildir. Tersine, araştırıcı sanatkârlık maharetini ilmi bir eserde mümkün olduğu kadar az kullanmalıdır. Çünkü ilim dünyasında her alanın kendine has “akademik” bir dili vardır. O dilin gerektirdiği gibi yazmak, sanatkârane ifadeleri abartmadan kullanmak gerekir. Çalışılan konuya ilişkin amaç, önem ve sonuçlar anlaşılacak kadar detaylı ve açık, fakat mümkün olduğunca basit, kısa ve öz olarak anlatılmalıdır. Bölümlere numara, tablo ve grafiklere başlık ve numara verilmesinde, kaynakların metinde gösterilmesinde, eserin başından sonuna kadar standart bir teknik kullanılmalı, farklı teknikler kullanılmamalıdır.

 

Tez, rapor veya makale, araştırmanın semeresidir, araştırıcının eseridir. Çekilen onca zahmetlerin ve yorgunlukların, bilime ve ülkeye yararlı, okunaklı, üslup ve şekil bakımından beğenilen bir eser ortaya koymakla elde edilecek manevi hazza değeceğini bilerek çalışmayı yazılı hale getirmek gerekir.

 

Bilgi paylaşma yazının bulunmasıyla birlikte başlamıştır. Fakat ilmi çalışmaların yayınlanması uzun zaman ihmal edilmiştir. Bu konuda eski Yunanda yazılanlar, sonra İslam dünyasında risale yazma geleneği ile bilimsel bilginin paylaşımı hızlandı. Fakat ilim dünyasında bilgi iletişiminin bugünkü seviyeye gelmesi 1655’te İngiltere ve Fransa’da ilk akademik dergilerin yayına girmesiyle başlamıştır diyebiliriz. Bugün Dünya’da 70,000’den fazla ilmi dergi yayınlandığı ifade edilmektedir (Day, 1996)

 

IX.2- Eserin Bölümleri

 

Deneye veya surveye dayanan metinler, yaygın olarak, Giriş, Önceki Calışmalar (Literatür Özeti), Materyal ve Metod, Araştırma Sonuçları, Tartışma olmak üzere beş ana bölümden oluşur. Önceki çalışmalar, yani konuya ilişkin literatür, tezlerde genellikle ayrı bir bölüm olarak verilir; ama bir araştırma makalesinde ve raporlarda Giriş bölümünde özetlenerek verilmesi genellikle yeterlidir. Buna İngilizcede İMRAD (Introduction, Methods, Results and Discussion) formatı denilmektedir (Day, 1996). Bunların yanında her tezin özet ve kaynak listesi olmak üzere iki ek bölümü olur. Bazı tezlerde önsöz ve/veya teşekkür de bulunur ki, bunlar tezin ana ve ek bölümleri dışında tezin içeriği ile ilgisi olmayan, ancak bir şekilde konulması gerekli görülmüş ilâvelerdir. Tezin ana bölümlerinde, meselâ Giriş bölümünde teşekkür yer almaz. Bu yüzden araştırıcı teşekkürlerini bildirmek istiyorsa, en başta önsöz içinde veya en sonda bir teşekkür başlığı altında bildirmelidir. Çalışmanın mahiyetine göre, bazı metinlerde bu söylenen ana ve ek bölümler yanında kısaltmalar, şekil ve tablolar listesi, içindekiler gibi ek bölümler olur. Bunlar daha ziyade tez ve kitaplarda konulan ilave bölümlerdir.

 

Derleme-inceleme çalışmalarında ve teorik araştırmalarda materyal ve metod bölümü bulunmayabilir. Giriş bölümünden sonra incelenen konulara uygun bölümler oluşturulur. Tartışmalar her bölüm içinde veya yine ayrı bir bölümde yapılabilir. “... ancak muhakkak yapılmalıdır. Yoksa çalışma literatürden ve/veya müşahedelerden bir aktarma, bir nakil olur ki bu, maksada hizmet etmez” (Düzgüneş ve ark., 1984).

 

Burada bir tezin metin içindeki bölümleri örnek olarak verilmiştir. Makale veya rapor tarzındaki metinlerde de bu bölümler esas olarak alınabilir.

 

IX.2.1- Giriş: Giriş bölümünde araştırmanın konusu iyi bir şekilde, açık ve seçik olarak tanıtılmalıdır. Amacın ne olduğu, çalışmanın niçin yapıldığı, amaca uygun olarak araştırma yürütülürken ara ürün olarak ortaya çıkmış veya sonradan farkedilmiş konular açık olarak belirtilmelidir. Amacın ve ara konuların bilime, ülkeye yapacağı katkılar ve sağlaycağı pratik yararlar uygun bir şekilde açıklanmalıdır. Sonra, araştırmanın nerede ve ne zaman yapıldığı, araştırma başlarken ne gibi sınırlamalar öngörüldüğü anlatılıp, Giriş bölümünün son paragrafında, yazının (tez, rapor veya makale) kısaca tanıtımı yapılır, karşılaşılan zorluklar, plânlandığı halde yapılmayan işler ve eksik kalan hususlar açık kalplilikle anlatılır. Eğer araştırma, baştan yapılmış bir projeye göre yapılıyorsa, Giriş bölümünün yazılmasında bu projeden yararlanılır.

IX.2.2- Önceki Çalışmalar (Literatür Özeti) Araştırma makaleleri ve raporlarda bu bölüme gerek duyulmayabilir. Ancak bir tez çalışmasında, çoğu kez, tezin konusu ile ilgili olarak yurt içinde ve yurt dışında daha önce yapılmış yayınlara yer verilmesi istenir. Araştırıcının kendi konusunda literatüre ne kadar vakıf olduğunu göstermesi beklenir. Daha önceki çalışmaların ana fikirleri, metodları, sonuçları ve eksiklikleri ile tanıtıldığı bu bölümde, araştırıcı kendi tezinin önceki çalışmalar yanındaki yerini ortaya koymuş olmalıdır.

IX.2.3- Materyal ve Metot.  Bu bölümde önce araştırmada kullanılan materyalin nasıl temin edildiği, ne olduğu ve nitelikleri, kaç tane olduğu, nasıl bir populasyonu temsil ettiği anlatılır.

Metot bölümünde ise, deney veya taramanın -surveyin- nasıl tertiplendiği, hangi faktörlerin hangi düzeylerinin veya hallerinin denendiği, bunların rastgele mi amaçlı mı seçildiği açıklanır. Daha sonra, verilerin elde edilme usulleri, bu verilerin nasıl işlendiği izah edilir. Bu metotlar daha önce yayınlanmışsa tekrar etmeye gerek yoktur. Alındığı literatür belirtilmekle ve varsa metodun ismi verilmekle yetinilir. Yeni bir metod kullanılmışsa veya daha önceden yayınlanmış metodlarda değişiklik yapılmışsa bunun açıklanması gerekir.

IX.2.4- Araştırma Sonuçları Bu bölüm, araştırma sonuçlarının mahiyetine göre alt bölümlere ayrılabilir. Ilk alt bölümde materyalin tamamına ve alt gruplarına ait tanımlayıcı istatistik (ortalama ve standart hatası, varyans, alt gruptaki birey sayısı, minimum, maksimum ve benzeri) bilgiler tablolar ve grafikler hainde sunulur. Bundan sonraki alt bölümlerde analitik bulgular yer alır. Ele alınan her faktör bir alt bölümde, üzerinde durulan özelliklere etkileri, tezin konusu içinde ise özellikler arası ilişkiler, gerekirse istatistik analiz tabloları yardımı ile açıklanır. Araştırmacının beklentisine uymayan sonuçlar varsa, bunlar, sebepleri üzerinde durularak bilhassa belirtilir. Bazı enstitüler tez yazım kurallarında Tartışmayı da Araştırma Sonuçları ile aynı bölümde vermeyi önermektedirler. Bu durumda bölüm başlığı Araştırma Sonuçları ve Tartışma şeklini alır. Bu, çalışılan bilim dalına ve/veya konuya göre kararlaştırılabilir.

IX.2.5- Tartışma, Sonuç ve Öneriler Bu bölümde, araştırma sonuçlarının geçerlilikleri, uygulanma alan ve şartları, daha önceki araştırmalarda bulunan sonuçlara ve araştırıcının beklentisine uyma durumları, farklılık varsa sebepleri üzerinde durulur. Bölümün sonunda araştırmadan genel bir sonuç çıkarılmaya çalışılır; çıkmıyorsa bunu sebepleri açıklanır ve ülkeye, ilgili uygulama alanına yönelik öneriler geliştirilmeye çalışılır.

IX.2.6- Özet Tezin ek bir bölümü olarak özette, ana bölümlerin kısa ve özlü bir tekrarı verilir. Bu arada sonuçlar ve genel sonuç birer cümle ile sıralanır. Türkçe tezlerde özetin bir yabancı dile, genellikle İngilizceye çevirisini de vermek teamül olmuştur. Buna İngilizcede Abstract denilmektedir. Özet ve çevirisinin, tezin Girişten hemen önce verilmesi de adet olmuştur; mamafih, bazı tezlerde en sona konduğu da görülmektedir.

IX.2.7- Kaynak Litesi Tezin ikinci bir ek bölümü de tezde adı geçen (atıf yapılan) eselerin listesidir. Listenin nasıl yapılacaği IX.4 numaralı alt başlıkta verilmiştir. 

 

 

 

  IX.3- Tezin veya Makalenin Ana ve Alt Başlıklarına Numara Verilmesi

 

Bölüm, alt bölüm (bahis) ve alt bahislerin işaretlenmesinde çeşitli sistemler geliştirilmiştir. Biz, son yıllarda gittikçe yaygınlaşan ondalıklı (decimal) sistemi, vereceğiz. Meselâ bu ders notlarında, bölüm numaraları romen rakamları ile (I, II, III, IV, … ,IX), her bölüm içinde bahisler (alt bölümler), latin rakamları ile (I.1, IV.3, V.2, ... ,IX.4) gösterilmiştir. Gerekli olan durumlarda alt bahislere de numara verilebilir (IX.2.3 gibi). Bölüm ve bahis başlıklarının numarası yanında nasıl gösterileceği de daha ziyade bir estetik tercihtir.

Tabii bu noktada bir konuyu vurgulamak gerekli görülmüştür. O da, yazının, yazım kurallarına uygun olmasıdır. Araştırıcı Kaynak tarama işine, yazarken de devam etmelidir. Makalesini göndereceği dergi, tezini vereceği Enstitü veya raporunu takdim edeceği kurum, yazım kuralları ilan etmişse araştırıcı yazısını o kurallara uygun olarak hazırlamalıdır

 

IX.4- Kaynakların Gösterilmesi

 

Araştırma yazılırken, atıfta bulunulan, bahsedilen kaynak, metin içinde, tek yazarlı ise (Kavuncu, 1983), iki yazarlı ise (Kavuncu ve Düzgüneş, 1984), çok yazarlı ise (Kavuncu ve ark., 1989) şeklinde gösterilir. Metnin en sonunda, atıfta bulunulan kaynaklar, yukarıda gösterilen şekilde Kaynak Listesi, Kaynakça, Yararlanılan Kaynaklar ve benzeri başlıklar altında verilir.

 

Burada gösterilen kaynak kullanma ve belirtme usulü, genel olarak kullanılan bir usul olup, çeşitli kurumlar başka usulleri benimsemiş olabilir. Bazı tez ve makalelerde, kaynaklar dipnot olarak verilir. Metin içinde yararlanılan kaynak sıra numarası ile belirtilir. O sıra numarası hangi kaynağa ait ise, o kaynak sayfa sonunda, bölüm sonunda veya en sonda dip not olarak gösterilir. Bazı kurumlar yazım kurallarında, kaynak listesinde, yayın yılını en sona kaymayı isteyebilirler.

 

Yararlanılan kaynağın gösterilmesinde burada tavsiye ettiğimiz usul Anglosakson usulü olup, Kara Avrupa’sında genellikle dip not kullanma usulü vardır. Şimdilerde burada verilen usulün her geçen gün yaygınlık kazandığını söylemek mümkündür.

 

Periyodiklerin benimsedikleri yazım kuralları, ilgili periyodiğin her sayısında ilân edilir. Araştırıcı makalesini hangi periyodiğe gönderecekse, onun yazım kurallarına dikkat ederek makalesini hazırlamalıdır. Tabii ki, o periyodikte yayınlanmış makaleleri model olarak incelemek de araştırıcıya pratik kolaylık sağlar.

 

Araştırmada yararlanılan ve yazıda atıf yapılan kaynaklar, yazının (tez, rapor veya makale) en sonunda bir liste halinde gösterilir. Liste, soyadı alfabe sırasına göre, aşağıda örneklerde görüldüğü şekilde yapılır:

 

Tek Yazarlı Kitap:

KAVUNCU O., 1995, İstatistik Teorisi ve Teorik Dağılımlar, 179 Sh., Ankara.

 

İki Yazarlı Kitap:

KAVUNCU O. ve O.DÜZGÜNEŞ, 1978, İstatistik, Sınıf I, Yaygın Yüksek Öğretim Kurumu, Sosyal-Hayat Bilimleri, 219 sh., Ankara.

 

Çok Yazarlı Kitap:

DÜZGÜNEŞ O., T.KESİCİ, O.KAVUNCU, F.GÜRBÜZ, 1987, Araştırma ve Deneme Metodları, Ank.Ü.Zir.Yayınları, Nu:1021, 380 sh., Ankara.

 

Tek Yazarlı Makale:

KAVUNCU O., 1990, Evrim, Yaratılış, Genetik ve İslâm, Türk Yurdu Dergisi, C.10, Sy. 39: 13-15, Ankara.

 

KAVUNCU O., 1984, Rastgele Çiftleşen Küçük Populasyonlarda Bağlantı Dengesizliğinin Eklemeli Genetik Varyans Üzerine Etkileri, Doğa Bilim Dergisi, Seri D:2, Cilt:8, Ankara.

 

İki Yazarlı Makale:

KAVUNCU O. ve T.KESİCİ, 1980, Populasyonların Genetik Yapılarında Seleksiyonla Meydana Gelecek Değişimlerin Çeşitli Etkenlere Bağlılığının Simulasyon Yöntemi ile Araştırılması, Ank.Ü. Zir.Fak.Dip.Son.Y.Ok. Doktora Tez Özetleri, sh.867-884, Ankara.

 

KAVUNCU O. ve T.KESİCİ, 1982, Calculation of the Genetic Covariance between Relatives for Two-Locus models with Dominance, A.Ü.Zir.Fak.1982 Yıllığı, Sayı: 1,2,3,4, Ankara.

 

Çok Yazarlı Makale:

ÇİFTÇİ C.Y., A.S.TEKELİ, O.KAVUNCU, 1985, Mürdümük (Lathyrus Sativus L.) Ekotiplerinde Verimle Çeşitli Verim Ögeleri Arasındaki Sebep-Sonuç İlişkilerinin Path Analizi ile Araştırılması, Doğa Seri D2, Cilt:9, 231-234, Ankara.

 

KAVUNCU O., O.DÜZGÜNEŞ, T.KESİCİ, 1986, Correlated Response of Fitness to Selection for 5-Week Body Weight in Japanese Quails (Coturnix coturnix Japonica). I. Early Results, in: Proceedings of 3rdWorld Congress on Genetic Applied to Livestock Production. V. XI: 431-437, Üniv. Of Nebraska.

 

 

IX.5- Tezin veya Makalenin Yazılması, Basılması ve Yayınlanması

 

Makale, rapor veya tezler, eskiden, genellikle daktilo ile yazılırdı. Şimdi bilgisayarda word ortamında yazılıp saklanması son derece kolaylaşmıştır. Eserin yazılışı sırasında, satır aralığı, bölümler arasındaki boşluklar, bölümlerin numaralanması ve saire, ilgili kurumun yazım kurallarına uyulmalıdır.

 

Eser yazıldıktan, ilk tashihleri yapıldıktan sonra, lâzım olan sayıda çoğaltılır. Tezler enstitünün istediği sayıda (genellikle 3 veya 5’i jüri üyeleri için olmak üzere 10 adet), araştırma makaleleri derginin istediği sayıda (o da genellikle 3-5 adet olur), raporlar da verileceği kurumun istediği sayıda sunulur. Son zamanlarda bilgisayar ortamında değerlendirmeleri yapabilmek için ilgili kurumlar metnin kopyalarını yeter sayıda cd'lerde istemektedirler.

 

Eser, jüri, hakem veya komisyon tarafından incelendikten sonra, onların istediği düzeltmeler yapılır. Sonra eser tez ise, enstitü kütüphanesine vs. verilmek üzere gerekli sayıda çoğaltma yapılır. Araştırma makaleleri, dergide yayınlandıktan sonra, kitapçık halinde ayrı basımla çoğaltılabilir. Tez veya geniş hacimli raporlar ise, jüri veya kurum tarafından kabul edildikten ve bunların istediği düzeltmeler yapıldıktan sonra, istenirse kitap halinde yayınlanabilir.

 

IX.6- Çalışma Soruları

• Bir tezde aşağıdaki bölümlerden hangisi olmayabilir?
  1. Materyal ve Metot
  2. Literatür Özeti
  3. Materyal ve Metod
  4. Önsöz
• Aşağıdakilerden hangisi bilimsel eser sayılmaz?
  1. Köşe yazısı
  2. Araştırma makalesi
  3. Rapor
  4. Derleme makalesi
• Bilimsel bir araştırma sonucunda yazılan yazı
  • Mülâkat olabilir
  • Haber metni olabilir
  • Köşe yazısı olarak yazılabilir
  • Rapor olarak yazılabilir.
• Bir tezin ana bölümleri arasında Materyal ve Metod bölümü aşağıdaki durumlardan hangisinde olmayabilir?
  • Tez bir survey çalışması ise,
  • Tez bir deney çalışması ise,
  • Tez bir derleme çalışması ise,
  • Hiçbiri.
• Aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
  • bir tezin bölüm ve alt bölümlerinin numaralanması, ondalıklı (decimal) sisteme göre olmalıdır.
  • bir tezin bölüm ve alt bölümlerinin numaralanması, ondalıklı (decimal) sisteme göre olmaz.
  • bir tezin bölüm ve alt bölümlerinin numaralanmasında, ondalıklı (decimal) sistem her geçen gün daha çok tercih edilmektedir.
  • bir tezin bölüm ve alt bölümlerinin numaralanması, bir estetik meselesi olup, yazan, zevkine göre her bölümde başka bir standart kullanabilir.
• Araştırma sonuçları bir kuruma sunulacaksa, yazılı metin ne olarak hazırlanmalıdır?  a- manzum,    b- tez,    c- makale,   ç- rapor.

 

Yararlanılan Kaynaklar:

Düzgüneş, O., C. Er ve K. Oskay, 1984, Araştırma Metotları, Ankara Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü.

Day, R.A., 1996, Bilimsel bir makale nasıl yazılır ve yayımlanır, TBTAK Yayınları, çeviren: G. Aşkar Altay