B Ö L Ü M    S E K İ Z

 

K A Y N A K    T A R A M A

 

*       Giriş: Kaynak Tarama, Amacı, Önemi, Kaynak Tarama Ne Zaman Yapılmalı

•      Dokümantasyon: Taranacak Kaynakların Belirlenmesi, Dokümantasyon Merkezi, Kaynak Çeşitleri, Anahtar Kelimeler, Bilgisayarda Kaynak Tarama

•      Kaynaklardan Bilgilerin Elde Edilmesi ve Saklanması Nasıl Yapılmalı?

 

 

            VIII.1- Giriş

 

            Araştırma konusu (problemi) belirlendikten sonra, hemen konu ile ilgili kaynakları taramaya da başlamak gerekir. Belirlenen çalışma konusunda daha önce yapılmış çalışmaları bilmekte her bakımdan fayda vardır.

Bir kere, lüzumsuz tekrarlardan kaçınılmış olur. Böylece para, emek ve zaman israfı önlenmiş olur. Önceki çalışmalarda ele alınmayan problemler, denenmemiş yöntemler belirlenmiş, böylece çalışmanın orjinalliği sağlanmış olur. Eğer plânlanan çalışma veya çok benzeri daha önce yapılmışsa, o zaman yeni bir konu aramak gerekebilir veya önceki çalışmaların eksik bıraktığı amaçlara göre araştırma yeniden plânlanır.

 

Görülüyor ki, konu ile ilgili önceki çalışmaların eksik ve zayıf yanlarını iyice anlayan bir araştırıcı, kendi çalışmasında bunları dikkate alarak daha başarılı bir araştırma yapma şansını yükseltmiş olur. Onun için birçok Araştırma Projesinde, konu ile ilgili bir kaynak taraması verilir ki, araştırıcının konuya ne kadar vakıf olduğu görülsün.

 

Kaynak taramasını, araştırma plânlanırken de sürdürmek gerekir. Çünkü araştırmada kullanılacak materyal ve yöntemler, örnek büyüklüğü, hedef populasyon, araştırmanın kapsamı ve benzeri belirlenirken, önceki çalışmaların eksik ve hatalarını, zorluklarını, kullandıkları yöntemleri ve materyali bilmekte her bakımdan fayda vardır.


VIII.2- Dökümantasyon

 

Döküman (belge, yazılı vesika), deyince üzerinde çalışılan konu ile ilgili istatistikleri, kitaplardaki bilgileri ve daha önce yapılmış araştırma sonuçlarını anlıyoruz. TDK’nun Yöntembilim Terimleri sözlüğünde doküman, «Bir araştırmada bilgi kaynağı olarak başvurulan ve çeşitli kamu ya da özel kişi ve kuruluşlarca derlenmiş, yayınlanmış ya da yayınlanmamış veriler» olarak tanımlanmaktadır. Konu ile ilgili istatistiklerin toplanması, birbirleriyle ve/veya araştırmada yapılan gözlemlerle mukayese edilmesinden ibaret araştırmalar da vardır ve bunlar özellikle sosyal ve ekonomik bilimlerde büyük önem taşır.

 

Dökümanın diğer boyutu, konu ile ilgili olarak daha önce yapılmış ve yayınlanmış olan araştırmalardır. Araştırıcı, daha konusunu belirlemeden önce, o konuyu seçeceği bilim alanında belirli bir bilgi birikimine sahip olmuş olmalıdır. Çalışacağı problemi belirledikten sonra, o problemle ilgili bildiği kaynaklara ilâveten başka kaynaklar olup olmadığını da arştırmak zorundadır. Bunun başlıca yolu, kütüphanelerde konu ile ilgili kitapları, indeksleri ve peryodikleri ciddi bir suretde taramaktır.

 

İndeksler, belirli bir konuda (Tıp, Fen Bilimleri, Eczacılık, Sosyal Bilimler, vb) yayınlanan referans kaynaklardır.

 

İndeksler, makaleleri, konuya, yazara, yayınlandıkları kitaplara veya peryodiklere göre bildirirler. Citation İndex’ler ise, belirli peryodiklerde yayınlanan makalelere atıfta bulunan makaleleri, yazarını, yayınlandığı yılı ve periyodiği verir.

 

Periyodikler, belirli branşlarda, düzenli aralıklarla (aylık, iki aylık, üç aylık altı aylıkr) yayınlanan bilimsel dergilerdir; araştırma ve derleme makalelerini yayınlar.

 

Kongre, bilgi şöleni, konferans adı altında düzenlenen bir toplantıda sunulan tebliğler de toplantı tertip tarafından veya komitece görevlendirilen bir editör veya editörler grubu tarafından yayınlanabilir. Bunlara İngilizce “proceedings” denir. Belirli bir bilim dalında büyük hizmetleri olmuş kişiler için düzenlenen ve “armağan” denilen eserlerde de çok ciddi bilgiler olabilir.

 

Demek ki araştırıcı, çalıştığı konuda, kitap olsun, periyodik, proceedings veya armağan olsun, ne bulursa, hiçbirini ihmal etmeksizin tetkik etmelidir. Araştırıcı hiçbir yazılı metni küçümsememek gerektiğini bilmelidir. Mendel’in yazdıklarının bilimsel değeri, kalıtım ile ilgili kuralları bulduktan tam 35 sene sonra, aynı kuralları bulan araştırıcıların dikkati ile anlaşılmıştır. Buna karşılık araştırıcı, önceki yayınlara tamamen bağımlı olmaması gerektiğini de bilmelidir. Aksi takdirde, hiçbir yeni problemin tesbiti ve çözümü mümkün olmaz, dolayısı ile bilimsel ilerleme de olmazdı.

 

Bilimsel çalışma yapanlara yardımcı olmak üzere, çeşitli bilim kuruluşları kendi dökümantasyon merkezlerini geliştirmişlerdir. Bu merkezlere müracaat eden araştırıcılara, istedikleri kitapların, makalelerin bir nüshası temin edilir. Dökümantasyon merkezinin kütüphaneden farkı, merkezin kendisinde bulunmayan belgelerin kopyalarını da istek üzerine, temin edebilmesidir. Oysa kütüphane sadece kendisinde mevcut kaynakları ödünç verebilir, kopyasını alabilmenizi sağlar.

 

Araştırıcı, çalışma konusunda belirlediği anahtar kelimeleri dökümantasyon merkezine vererek, bu kelimelerin geçtiği makale ve kitapların taranmasından elde edilecek listenin kendisine verilmesini talep edebilir. Anahtar kelimeleri araştırıcının doğru belirlemesi gerekir. Üniversite öğrencilerinde sigara alışkanlığı üzerine çalışan bir araştırıcı anahtar kelimelerle arama yaparken “sigara alışkanlığı” gibi bir anahtar kullanırsa yeterli olur. Buna karşılık mesela, “sigara”, “alışkanlık”, “üniversite” ve “öğrenci” gibi dört anahtar, araştırıcıyı lüzumundan fazla kaynağa götürür, o kadar çok kaynakla işin içinden çıkması zorlaşır.

 

Şimdi artık, bu tarama işlemlerini, internet ortamında yapan ve genellikle arama motorları denilen siteler vardır (google gibi). Araştırıcı bu siteler aracılığı ile taramasını, internette, kendisi de yapabilir. Bazı arama motorlarına girebilmek için, o web sitesine üye olmak bunun için de belirli bir ücret ödemek gerekebilir. Biyoteknoloji alanında bilgi veren https://www.ncbi.nlm.nih.gov/ gibi bazı bilim kuruluşlarının siteleri meselâ böyledir. Google yanında wikipediaveya yandeks gibi arama motorlarına ücretsiz girmek mümkündür. Ancak bunlar ve benzeri sitelerden elde edilen bilgilerin ne kadar sağlıklı olduğunu araştırıcı kendisi kestirebilmeli, bu gibi kaynaklardan taradığı bilgileri, internette bilgi kirliliğinin farkında olarak değerlendirmelidir.

 

Bu arada araştırıcının sözlüklere sahip olması gerekir. Bir insan ne kadar bilgili olursa olsun anlamını bilmediği sözcüklerle her zaman karşılaşabilir. O yüzden Türk Dil Kurumunun Türkçe Sözlüğü ve internet sayfası, yabancı dillerden bilhassa İngilizceden Türkçeye, Türkçeden İngilizceye ve diğer yabancı dillere sözcükler ve Osmanlıca sözlük üniversite seviyesine gelmiş her insanın elinin altında olmalıdır.

 

 

VIII.3- Kaynaklardaki Bilgilerin Elde Edilmesi ve Saklanması

 

Araştırıcı, temin ettiği her kaynağı dikkatle okumalı, gerekli notları çıkarmalıdır. Bu notlar, kaynağın künyesini, yani yazarını, kitapsa alınan bilginin sayfasını, makaleyse yayınlandığı dergiyi, yayınevini ve yılını içermeli; ayrıca amacını, kullandığı materyal ve metodları, elde ettiği verilerden ulaştığı sonuçları ve bu sonuçları nasıl yorumladığını havi olmalıdır. Ders kitaplarından genellikle teorik bilgiler ve metod bilgileri için yararlanılır. Araştırıcı, kullandığı hesaplamaları, istatistik yöntemleri, hangi kaynaktan aldığını bilmeli ve araştırma makalesini, raporunu veya tezini yazarken belirtmelidir.

Araştırma makalesi olan bir kaynak özetlenirken araştırmanın amacı, kullandığı materyal ve metotlar, elde ettiği veriler, bu verilerden ulaştığı sonuçlar ve yorumlar özet olarak yazılır. Bir kitaptan alınan bilgiler de kitabın künyesi belirtilerek tırnak içinde not edilir.

 

Notlar, genellikle, kartlara çıkarılır. Her kaynak için bir kart, yetmezse daha fazlası ayrılır. Kaynaklar için standart bir form da hazırlanabilir. Bu kartlar veya formları şimdi bilgisayarda bir Word veya Excel dosyası olarak veya her kaynak bir slayt olacak şekilde PowerPoint dosyası olarak saklamak mümkündür. Bu form veya kartların, hangi kaynağa ait olduğu, form veya kartın en başında kaynak gösterim usulüne uygun şekilde gösterilir. Kaynak gösteriminde farklı formatlar geliştirilmişse de en yaygın olarak kullanılan format misallerle şöyle gösterilebilir:

 

Tek Yazarlı Kitap:

KAVUNCU O., 1995, İstatistik Teorisi ve Teorik Dağılımlar, 179 Sh., Ankara.

           

İki Yazarlı Kitap:

KAVUNCU O. ve O.DÜZGÜNEŞ, 1978, İstatistik, Sınıf I, Yaygın Yüksek Öğretim Kurumu, Sosyal-Hayat Bilimleri, 219 sh., Ankara.

 

Çok Yazarlı Kitap:

DÜZGÜNEŞ O., T.KESİCİ, O.KAVUNCU, F.GÜRBÜZ, 1987, Araştırma ve Deneme Metodları, Ank.Ü.Zir.Yayınları, Nu:1021, 380 sh., Ankara.

 

            Tek Yazarlı Makale:

KAVUNCU O., 1990, Evrim, Yaratılış, Genetik ve İslâm, Türk Yurdu Dergisi, C.10, Sy. 39: 13-15, Ankara.

 

KAVUNCU O., 1984, Rastgele Çiftleşen Küçük Populasyonlarda Bağlantı Dengesizliğinin Eklemeli Genetik Varyans Üzerine Etkileri, Doğa Bilim Dergisi, Seri D:2, Cilt:8, Sayı:1,25-32, Ankara.

 

KAVUNCU O., 1987, Corralated Response of Fitness to Selection for 5.Week Body Wediht in Japanase Quails (Coturnix coturnix Japonica). II. Genetic Correlations in Early Generations, İn: Abstracts of 2nd International Conference on Quantitative  Genetics, Raleigh, Nort Carolina.

 

            İki Yazarlı Makale:

KAVUNCU O. ve T.KESİCİ, 1980, Populasyonların Genetik Yapılarında Seleksiyonla Meydana Gelecek Değişimlerin Çeşitli Etkenlere Bağlılığının Simulasyon Yöntemi ile Araştırılması, Ank.Ü. Zir.Fak.Dip.Son.Y.Ok. Doktora Tez Özetleri, sh.867-884, Ankara.

 

KAVUNCU O. ve T.KESİCİ, 1982, Calculation of the Genetic Covariance between Relatives for Two-Locus models with Dominance, A.Ü.Zir.Fak.1982 Yıllığı, Sayı: 1,2,3,4, Ankara.

 

            Çok Yazarlı Makale:

ÇİFTÇİ C.Y., A.S. TEKELİ, O. KAVUNCU, 1985, Mürdümük (Lathyrus Sativus L.) Ekotiplerinde Verimle Çeşitli Verim Ögeleri Arasındaki Sebep-Sonuç İlişkilerinin Path Analizi ile Araştırılması, Doğa Seri D2, Cilt:9, 231-234, Ankara.

 

KAVUNCU O., O. DÜZGÜNEŞ, T. KESİCİ, 1986, Correlated Response of Fitness to Selection for 5-Week Body Weight in Japanese Quails (Coturnix coturnix Japonica). I. Early Results, in: Proceedings of 3rdWorld Congress on Genetic Applied to Livestock Production. V. XI: 431-437, Üniv. Of Nebraska.

 

YAVUZCAN G., A. ERKUŞ, R. KESKİN, M. AYIK, İ. GİRGİN, O. KAVUNCU, 1989, Güneydoğu Anadolu Projesine (GAP) İlişkin Şanlıurfa-Harran Yöresi Tarımsal Mekanizasyon Modelleri, Doğa Dergisi TU. Tar. Ve Or. D.C. 13, 858-869, Ankara.

 

EMEKLİLER Y., H.H. GEÇİT, D. ESER, O. KAVUNCU, 1989, Nohut Gen Materyalinin Zenginleştirilmesi ve Değerlendirilmesi, Doğa TU Tar. ve Or. D.C. 13, 246-254.

           

Araştırma yazılırken, ileride göreceğimiz gibi, atıfta bulunulan, bahsedilen kaynak, metin içinde, tek yazarlı ise (Kavuncu, 1983), iki yazarlı ise (Kavuncu ve Düzgüneş, 1984), çok yazarlı ise (Kavuncu ve ark., 1989) şeklinde gösterilir. Metnin en sonunda, atıfta bulunulan kaynaklar, yukarıda gösterilen şekilde Kaynak Listesi, Kaynakça, Yararlanılan Kaynaklar gibi başlıklar altında verilir.

 

            Burada gösterilen kaynak kullanma ve belirtme usulü, genel olarak kullanılan bir usul olup, çeşitli kurumlar başka usulleri benimsemiş olabilir. O usullerle ilgili bilgiler araştırmanın yazılmasını anlatırken ele alınacaktır. Periyodiklerin benimsedikleri yazım kuralları, ilgili peryodiğin her sayısında ilân edilir. Araştırıcı makalesini hangi peryodiğe gönderecekse, onun yazım kurallarına dikkat ederek makalesini hazırlamalıdır. Tabii ki, o peryodikte yayınlanmış makaleleri model olarak incelemek de araştırıcıya fayda sağlar. Araştırma yüksek lisans veya doktora gibi akademik unvan almaya yönelik bir tez olarak yazılacaksa veya rapor olarak bir kuruma sunulacaksa ilgili enstitünü tez yazım kurallarına veya ilgili kurumun rapor yazım kurallarına uygun olarak hazırlanmalıdır. 

VIII.4- Çalışma Soruları

  • Kaynak tarama için aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
    1. Araştırmanın yazılması sırasında yapılmaz
    2. Konu belirlenirken yapılır
    3. Her safhasında yapılır
    4. Veriler elde edilirken yapılır
 
  • Aşağıdaki şekilde gösterilen bir kaynak için hangisi doğrudur?

Kavuncu, O., 2005, Türk Dünyası, Ankara Türk Ocağı Yayınları, Ankara.

  1. Bir kitaptır
  2. Bir kitaptan bir bölümdür
  3. Bir makaledir, dergisi belirtilmemiştir.
  4. Ankara Türk Ocağı dergisinde yayınlanmış bir makaledir
 
. Doküman ne demektir?
  1. Toplanan veriler
  2. Araştırma üniteleri
  3. Araştırma Konusuyla ilgili bütün yazılı belgeler
  4. Araştırma konusuyla ilgili bütün dergiler
 
. Bir makalede yararlanılan kaynaklar nasıl gösterilebilir sorusunun cevabı aşağıdakilerden hangisi değildir?
  1. Makalenin sonunda topluca
  2. Her kullanıldığı sayfanın altında dipnot olarak
  3. Makalenin başında topluca ve dipnot olarak
  4. Dipnot olarak ve makalenin sonunda topluca
 
. Dokümantasyon Merkezi ile Kütüphane arasındaki fark nedir?
  1. Kütüphane doküman temin etmez
  2. Dokümantasyon Merkezi kitap temin etmez
  3. Dokümantasyon Merkezi kendinde olmayan kaynakları temin eder
  4. Kütüphane dışarıya ödünç kitap vermez
 
. Kaynaktan elde edilen bilgiler saklanırken neler kaydedilmez?
  1. Kaynağın yazarı veya yazarları
  2. Yazarın veya yazarların yaşı, medeni hali ve literatür sayısı
  3. Kaynaktaki çalışmanın amacı
  4. Kitaptan alınan bilginin sayfa numarası
 
. Künye deyince ne anlaşılır?
  1. Yazarın veya yazarların nüfus cüzdanındaki bilgiler
  2. Yazarın veya yazarların nüfus kütüğü
  3. Kaynağın adı, yazarı, yayın yılı ve yayınlayan kurum
  4. Kitabı basan matbaaa, kitabın ebadı ve kitabın kağıt kalitesi.

 

Site içi arama

Site düzenlemesi Crystal Studio